Złamanie zakazu konkurencji przez pracownika to problem, z którym mogą się spotkać przedsiębiorstwa w różnych branżach. Ta kwestia nabiera szczególnego znaczenia w kontekście ochrony tajemnic przedsiębiorstwa, know-how oraz pozycji rynkowej firmy. Zakaz konkurencji, zazwyczaj ustalany w umowie o pracę lub umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy, ma na celu zapobieganie sytuacjom, w których były pracownik wykorzystuje zdobytą wiedzę i doświadczenie w sposób szkodzący jego poprzedniemu pracodawcy. Mimo jasnych regulacji i umownych zobowiązań, przypadki naruszenia tych zasad nie są rzadkością i mogą prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych oraz finansowych zarówno dla pracowników, jak i dla firm. Co grozi za złamanie zakazu konkurencji przez pracownika? Jak pracodawcy mogą dochodzić swoich roszczeń? Jak obliczyć wysokość odszkodowania?

Autor bloga:
Maciej Lipiński
radca prawny

+48 502 125 029
m.lipinski@lipinskiwalczak.pl

Złamanie zakazu konkurencji dotyczy wszystkich członków załogi

Na wstępie należy wskazać, że zakaz konkurencji nie jest jednolitym obowiązkiem spoczywającym na wszystkich pracownikach i współpracownikach. W zależności od okoliczności danego przypadku, będzie miał on nie tylko inną podstawę prawną, ale przede wszystkim odmienną treść. W praktyce oznacza to, że różne działania podejmowane przez osobę związaną zakazem będą traktowane jako jego naruszenie. Przyjrzyjmy się, kto może potencjalnie złamać zakaz konkurencji i w jakich okolicznościach:

#1) Pracownicy – mogą złamać zakaz konkurencji, jeśli prowadzą działalność konkurencyjną wobec pracodawcy w trakcie stosunku pracy. Naruszenie może obejmować prowadzenie własnej działalności gospodarczej w obszarze funkcjonowania pracodawcy, zatrudnienie na umowę o pracę w firmie konkurencyjnej, czy wykonywanie pracy na innych podstawach prawnych dla konkurencji. Każde zarobkowe działanie w dziedzinie funkcjonowania pracodawcy może być uznane za złamanie zakazu konkurencji.

#2) Byli pracownicy – mogą złamać zakaz konkurencji, jeśli zawarli umowę zakazującą im prowadzenia działalności konkurencyjnej po zakończeniu stosunku pracy. Takie umowy są zawierane zwłaszcza z pracownikami mającymi dostęp do kluczowych informacji, których ujawnienie mogłoby zaszkodzić pracodawcy. Złamanie zakazu może polegać na podjęciu działalności konkurencyjnej mimo obowiązywania umowy oraz otrzymywania odszkodowania za powstrzymanie się od takiej działalności.

#3) Członkowie zarządu spółki z o.o. oraz jej likwidatorzy – członkowie zarządu mogą złamać zakaz konkurencji, jeśli bez zgody spółki zajmują się interesami konkurencyjnymi lub uczestniczą w spółkach konkurencyjnych jako wspólnicy, członkowie organów czy posiadają udziały. Dotyczy to także sytuacji, gdy członek zarządu ma co najmniej 10% udziałów lub akcji w konkurencyjnej spółce. Likwidatorzy mogą złamać zakaz w podobny sposób, zajmując się interesami konkurencyjnymi podczas likwidacji spółki.

#4) Wspólnicy spółek osobowych – wspólnicy spółek osobowych mogą złamać zakaz konkurencji, jeśli bez zgody pozostałych wspólników zajmują się interesami konkurencyjnymi. Może to obejmować uczestnictwo w konkurencyjnej spółce cywilnej, spółce jawnej, jako partner, komplementariusz lub członek organu spółki. W okresie likwidacji zakaz konkurencji dotyczy głównie wspólników będących likwidatorami.

#5) Współpracownicy – związani umową cywilnoprawną, mogą złamać zakaz konkurencji, jeśli umowa taka została zawarta i określa zakaz działalności konkurencyjnej. Złamanie umowy może obejmować podejmowanie działań konkurencyjnych, które są wyraźnie zakazane w treści umowy. Konsekwencje naruszenia takich umów są ustalane przez strony zgodnie z zasadą swobody umów.

Dziś zajmiemy się sytuacją, kiedy to naruszenia zakazu konkurencji dopuści się pracownik lub były pracownik.

Złamanie zakazu konkurencji a umowa o pracę

Zakaz konkurencji jest istotnym elementem ochrony interesów pracodawcy, jednak jego złamanie może wiązać się z poważnymi konsekwencjami dla pracownika. Podstawową sankcją za złamanie zakazu konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy jest wypowiedzenie umowy o pracę z winy pracownika. Jednak konsekwencje mogą być różne w zależności od tego, czy szkoda została wyrządzona celowo, czy nieumyślnie.

Jeśli pracownik wyrządził szkodę nieumyślną, kara finansowa nie może przewyższać sumy jego trzymiesięcznego wynagrodzenia. W przypadkach, gdy działanie pracownika było celowe, pracodawca ma prawo żądać pełnego wyrównania poniesionej szkody. Oznacza to, że za umyślne złamanie zakazu konkurencji, pracownik może zostać zobowiązany do zapłacenia odszkodowania odpowiadającego pełnej wartości wyrządzonej szkody.

W przypadku dochodzenia odszkodowania, pracodawca musi udowodnić w postępowaniu sądowym powstanie oraz wysokość straty, a także związek przyczynowo-skutkowy między działaniem pracownika a powstałą szkodą. Jest to niezbędne, aby roszczenie pracodawcy było uznane przez sąd. Na tym roszczenia do pracownika się kończą.

Co ważne, umowa o zakazie konkurencji, zawarta z pracownikiem co do okresy stosunku pracy  nie może przewidywać kary umownej. Potwierdza to wyroku z dnia 10 października 2003 r. (I PK 528/02) oraz wyroku z dnia 8 stycznia 2008 r. (II PK 120/07) Sąd Najwyższy przesądził, że przewidziane kodeksem pracy zasady odpowiedzialności pracowników za szkodę wyrządzoną pracodawcy mają charakter wyczerpujący. Oznacza to, że stosowanie przepisów kodeksu cywilnego, w tym art. 483 przewidującego możliwość zastrzeżenia kary umownej, jest w tym zakresie niedopuszczalne.

Złamanie zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy

Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy to kluczowy instrument, który pracodawcy stosują w celu ochrony swoich interesów biznesowych. Jest to szczególnie istotne w przypadkach, gdy pracownicy mają dostęp do ważnych informacji korporacyjnych, które mogą wpłynąć na pozycję konkurencyjną firmy, takich jak model biznesowy, lista kluczowych klientów, tajemnice handlowe czy unikalne technologie.

Umowa o zakazie konkurencji, zawierana na okres po zakończeniu stosunku pracy, musi precyzyjnie określać, jak długo taki zakaz będzie obowiązywał – zwykle nie dłużej niż dwa   lata od dnia zakończenia pracy. Ponadto, w umowie powinno zostać wskazane odszkodowanie należne pracownikowi za przestrzeganie tego zakazu, które często stanowi określony procent jego wcześniejszych zarobków, zapewniając tym samym kompensatę za ograniczenie jego możliwości zawodowych.

W przypadku złamania umowy o zakazie konkurencji, konsekwencje dla byłego pracownika mogą być surowe. Obejmują one z reguły wysoką karę umowną.  Były pracownik w przypadku naruszenia umowy powinien ponosić pełną odpowiedzialność za wszelkie wyrządzone szkody. Oznacza to, że co były pracownik może być zobowiązany do pokrycia pełnej wartości strat poniesionych przez pracodawcę, a także zwrotu korzyści, które firma mogłaby osiągnąć, gdyby nie doszło do naruszenia umowy. Do innych konsekwencji należą zaprzestanie wypłaty odszkodowania za przestrzeganie zakazu konkurencji, a także zwrot już wypłaconego odszkodowania. Ponadto, pracodawca może dochodzić od byłego pracownika dodatkowego odszkodowania za niewywiązanie się z umowy na podstawie kodeksu cywilnego.

Jak udowodnić złamanie zakazu konkurencji?

Ustalenie, czy doszło do złamania zakazu konkurencji przez byłego pracownika, może być skomplikowanym procesem, który wymaga nie tylko znajomości prawa, ale również strategicznego podejścia i zdolności detektywistycznych. W środowisku biznesowym, gdzie lojalność i konkurencja często znajdują się na przeciwległych biegunach, efektywne wykrycie i udowodnienie naruszenia zakazu konkurencji jest kluczowe dla ochrony interesów przedsiębiorstwa.

Istnieje wiele sposobów, w jakie byli pracownicy mogą naruszać te zasady, co naraża ich byłych pracodawców na potencjalne straty. Oto niektóre z najczęściej spotykanych naruszeń zakazu konkurencji:

#1) Zakładanie konkurencyjnej działalności gospodarczej – byli pracownicy mogą zakładać własne firmy o profilu podobnym do działalności ich poprzedniego pracodawcy. Jest to szczególnie problematyczne, gdy nowa firma oferuje identyczne lub bardzo podobne produkty czy usługi, co może prowadzić do przejęcia klientów i obniżenia przychodów byłego pracodawcy.

#2) Budowanie relacji z kluczowymi klientami – byli pracownicy, wykorzystując wcześniejsze kontakty biznesowe, mogą nawiązywać współpracę z kluczowymi klientami lub dostawcami byłego pracodawcy. Działania te mogą osłabiać pozycję rynkową i prowadzić do utraty istotnych kontraktów.

#3) Wyjawianie tajemnic handlowych – ujawnianie informacji, takich jak know-how, bazy danych klientów, strategie marketingowe, czy plany rozwoju, może zniweczyć przewagę rynkową firmy i spowodować bezpośrednie straty finansowe.

#4) Przekazywanie wewnętrznych danych konkurencji – byli pracownicy mogą przekazać konkurencji wrażliwe dane, jak listy cenowe czy specyfikacje produktów, co daje konkurencji nieuczciwą przewagę.

#5) Praca dla konkurencji „na czarno” – niektórzy pracownicy decydują się na nieformalną współpracę z konkurencją, co utrudnia wykrycie naruszenia zakazu konkurencji.

#6) Rekrutacja byłych kolegów z pracy – byli pracownicy mogą zachęcać swoich dawniej współpracujących kolegów do przejścia do nowej firmy, co osłabia zasoby ludzkie byłego pracodawcy i zwiększa ryzyko przecieku wrażliwych informacji.

#7) Wykorzystywanie własności intelektualnej byłego pracodawcy – użycie projektów, patentów, znaków towarowych należących do poprzedniego pracodawcy w nowej roli lub działalności może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych i finansowych.

Naruszenia zakazu konkurencji mogą przybierać różnorodne formy, od bezpośrednich działań mających na celu osłabienie pozycji byłego pracodawcy po subtelne wykorzystanie wiedzy i relacji zawodowych. Ochrona przed takimi zagrożeniami wymaga od firm nie tylko precyzyjnego formułowania umów, ale także aktywnego monitorowania rynku i działań byłych pracowników, a także stosowania odpowiednich środków prawnych i ochronnych w razie wykrycia naruszeń.

Co grozi za złamanie zakazu konkurencji?

Kara za złamanie zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy stanowi istotny element umów zawieranych między pracodawcami a pracownikami, mający na celu ochronę interesów przedsiębiorstwa. Zgodnie z prawem i praktyką prawną, konsekwencje złamania zakazu konkurencji mogą być surowe i wielowymiarowe, co odstrasza od takich działań i chroni przedsiębiorstwa przed nieuczciwą konkurencją.

Odpowiedzialność odszkodowawcza

Poza karą umowną, pracownik może również ponieść odpowiedzialność odszkodowawczą za szkody rzeczywiście wyrządzone pracodawcy. Jeśli przedsiębiorstwo może udowodnić, że w wyniku naruszenia zakazu konkurencji poniósł konkretne straty, były pracownik może być zobowiązany do ich pokrycia. Odszkodowanie to może być ograniczone do wartości trzech miesięcznych pensji pracownika w przypadku nieumyślnego działania, jednak w sytuacji umyślnego działania lub rażącego niedbalstwa, kwota odszkodowania może odpowiadać pełnej wysokości poniesionych strat.

Zasady odpowiedzialności materialnej

Proces dochodzenia odszkodowania od byłego pracownika odbywa się na podstawie odpowiedzialności kontraktowej (kara umowna) lub na  zasadach odpowiedzialności materialnej, określonych w Kodeksie pracy. Aby skutecznie dochodzić roszczeń, pracodawca musi wykazać:

#1) Istnienie ważnej umowy o zakazie konkurencji.

#2) Naruszenie zakazu przez byłego pracownika.

Zaś w przypadku dochodzenia odszkodowania na podstawie kodeksu cywilnego również:

#1) Powstanie rzeczywistej szkody w wyniku tego naruszenia.

#2) Winę pracownika, czyli umyślne lub nieumyślne spowodowanie szkody.

#3) Bezpośredni związek przyczynowy pomiędzy naruszeniem a szkodą.

Orzecznictwo

Warto zauważyć, że odpowiedzialność pracownika za naruszenie zakazu konkurencji może być częstokroć ściśle związana z jego winą. Jak wskazuje niektóre orzecznictwo Sądu Najwyższego, odpowiedzialność odszkodowawcza pracownika następuje tylko wtedy, gdy naruszenie zakazu konkurencji jest bezpośrednio związane z wyrządzeniem szkody pracodawcy i ma charakter zawiniony.

Podsumowując, odpowiedzialność za złamanie zakazu konkurencji nie służy jedynie karaniu nieuczciwych pracowników, ale przede wszystkim pełni funkcję skutecznej strategii prewencyjnej. Przez jasno określone i stanowczo egzekwowane zasady, firma wysyła wyraźny komunikat do wszystkich pracowników o swoim zdecydowanym podejściu do ochrony własnych interesów oraz determinacji w obronie swojej pozycji rynkowej. Zapisy o odszkodowaniach w umowach o zakazie konkurencji mają nie tylko wymiar odstraszający, ale także chronią kapitał intelektualny przedsiębiorstwa. Poprzez powiązanie wysokości odszkodowania z poprzednim wynagrodzeniem pracownika, firma podkreśla, że każde działanie szkodzące jej interesom spotka się z konkretnymi, wymiernymi konsekwencjami. Egzekwowanie tych zasad to więcej niż zabezpieczenie przed stratami – to budowanie kultury lojalności i zaufania, które są kluczowe w dynamicznym świecie biznesu. W ten sposób firma nie tylko chroni swoje interesy, ale również wzmacnia swoją pozycję rynkową oraz wewnętrzną spójność, demonstrując, że nie toleruje kompromisów w kwestiach uczciwości i lojalności.

Kim jestem?

Maciej Lipiński

Jestem radcą prawnym i wieloletnim praktykiem z tematyki nieuczciwej konkurencji. Niezależnie od tego, czy jesteś pracodawcą czy pracownikiem, oferuję Ci profesjonalne doradztwo prawne oraz kompleksową reprezentację w procesach sądowych.

Tel.+48 502 125 029
Mail: m.lipinski@lipinskiwalczak.pl