Zakaz konkurencji to jedno z kluczowych narzędzi ochrony interesów pracodawcy, szczególnie w przypadku pracowników mających dostęp do poufnych informacji czy kluczowych klientów firmy. Jednak zdarzają się sytuacje, w których dalsze obowiązywanie zakazu traci sens, a pracodawca może chcieć jednostronnie zwolnić byłego pracownika z tego ograniczenia. Czy zwolnienie z zakazu konkurencji jest możliwe? Co mówią przepisy prawa? Jakie warunki musi spełniać umowa, by pracownik mógł uzyskać skuteczne zwolnienie z zakazu konkurencji a pracodawca mógł uwolnić się od obowiązku wypłaty odszkodowania?

Autor bloga:
Maciej Lipiński
radca prawny

+48 502 125 029
m.lipinski@lipinskiwalczak.pl

Po co pracownikowi zwolnienia z zakazu konkurencji?

Pracownik może chcieć uzyskać zwolnienie z zakazu konkurencji z kilku istotnych powodów. Najczęstsze przyczyny to:

Możliwość atrakcyjniejszego zatrudnienia – zakaz konkurencji często ogranicza możliwości zawodowe pracownika, uniemożliwiając mu podjęcie pracy w firmie z tej samej branży. Zwolnienie z zakazu konkurencji pozwala mu skorzystać z lepszej oferty zatrudnienia.

Chęć założenia własnej działalności – jeśli pracownik planuje otworzyć własną firmę w branży, w której dotychczas pracował, zakaz konkurencji może być dla niego poważną przeszkodą. Zwolnienie z zakazu konkurencji umożliwia mu realizację planów biznesowych.

Ograniczenie zawodowe i rozwój kariery – pracownik może czuć, że zakaz hamuje jego rozwój zawodowy, uniemożliwiając mu zdobycie nowych umiejętności, poszerzenie doświadczenia lub awans w innej firmie.

Niewystarczające odszkodowanie – jeśli odszkodowanie przewidziane w umowie jest niewystarczające do pokrycia utraconych zarobków, pracownik może chcieć zwolnienia z zakazu konkurencji, by zapewnić sobie stabilność finansową.

Zmiana sytuacji rynkowej – mogą pojawić się nowe możliwości zawodowe, których pracownik nie przewidywał w momencie podpisywania umowy. Zwolnienie z zakazu konkurencji daje mu elastyczność w dostosowaniu się do nowych okoliczności.

Brak realnego zagrożenia dla byłego pracodawcy – jeśli firma, w której pracował, zmieniła profil działalności lub jej strategia nie jest już związana z obszarem, w którym pracownik chce działać, dalsze obowiązywanie zakazu może być nieuzasadnione.

Dlaczego pracodawca chce zwolnienia z zakazu konkurencji?

Również pracodawca może wyrażać chęć zwolnienia z zakazu konkurencji byłego pracownika. Zwykle z uwagi na:

Brak realnego zagrożenia konkurencyjnego – jeśli były pracownik nie stanowi już ryzyka dla interesów firmy, dalsze utrzymywanie zakazu może być zbędne. Może to wynikać np. ze zmiany profilu działalności pracodawcy lub odejścia pracownika do branży, która nie konkuruje bezpośrednio z firmą.

Chęć ograniczenia kosztów – zobowiązanie do wypłaty odszkodowania po ustaniu stosunku pracy generuje koszty dla firmy. Jeśli dalsze jego wypłacanie nie jest uzasadnione, pracodawca może zdecydować się na zwolnienie pracownika z zakazu konkurencji, aby uniknąć tego wydatku.

Zmiana strategii biznesowej – firma może zmienić swoje plany rozwoju lub zrezygnować z pewnych obszarów działalności, przez co ochrona przed konkurencją w danym zakresie staje się nieistotna.

Trudności finansowe firmy – jeśli firma ma problemy finansowe, konieczność wypłacania odszkodowania za zakaz konkurencji może być dodatkowym obciążeniem, którego chce się pozbyć.

Zachowanie dobrych relacji z byłym pracownikiem – jeśli były pracownik wnioskuje o zwolnienie z zakazu konkurencji, a jego działalność nie zagraża interesom firmy, pracodawca może się na to zgodzić, aby nie psuć relacji i nie narażać się na ewentualny spór prawny.

Nieefektywność zakazu konkurencji – w niektórych przypadkach zakaz okazuje się trudny do wyegzekwowania lub mało skuteczny. Jeśli pracodawca uznaje, że jego egzekwowanie nie przynosi realnych korzyści, może zdecydować się na jego zniesienie.

Zwolnienie z zakazu konkurencji – co mówią przepisy?

Zwolnienie z zakazu konkurencji w polskim prawie jest regulowane w szczególności przez art. 101²  Kodeksu pracy. Istnieją dwie główne przesłanki, które mogą skutkować wygaśnięciem zakazu konkurencji.

Ustanie przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji

Zwolnienie z zakazu konkurencji ma miejsce, gdy informacje posiadane przez byłego pracownika tracą swój szczególnie istotny charakter dla ochrony interesów pracodawcy. Zwolnienie z zakazu konkurencji następuje w postaci oświadczenia woli pracodawcy w formie powiadomienia byłego pracownika na piśmie o zwolnieniu z zakazu konkurencji. W przypadku gdy to podwładny jest przekonany, że posiadane przez niego informacje utraciły charakter szczególnie ważnych, ale pracodawca nie chce zwolnić go z zakazu, może dochodzić swoich racji przed sądem. Na podstawie art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego może domagać się ustalenia przez sąd, że nie jest już zobowiązany do powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy z tytułu zawartej umowy. Ocena tej sytuacji zazwyczaj należy do pracodawcy, choć w przypadku sporu może zostać poddana ocenie sądowej.

Niewywiązywanie się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, jeżeli pracownik ma obowiązek powstrzymania się od działalności konkurencyjnej po zakończeniu stosunku pracy, pracodawca jest zobowiązany do wypłaty stosownego odszkodowania. Jeśli pracodawca nie wypłaca odszkodowania w ogóle lub permanentnie czyni to nieterminowo, pracownik może uznać zakaz konkurencji za wygasły. Pracownik może powołać się na tę przesłankę, jeżeli odszkodowanie nie zostało wypłacone w ogóle lub gdy odszkodowanie było wypłacane, ale nieterminowo i pracownik odmówił przyjęcia opóźnionych płatności oraz poinformował byłego pracodawcę o wygaśnięciu zakazu konkurencji.

Z przepisów kodeksu pracy nie wynika, że umowa o zakazie konkurencji wygasa automatycznie z mocy prawa. Oznacza to, że pracodawca nie może jednostronnie zaprzestać wypłaty odszkodowania, jeśli zobowiązał się do tego w umowie. Zakaz konkurencji wiąże zarówno pracownika, jak i pracodawcę – podczas gdy pracownik ma obowiązek powstrzymania się od działalności konkurencyjnej, pracodawca jest zobowiązany do wypłaty ustalonego odszkodowania. W związku z tym, pracodawca nie może jednostronnie zrezygnować z wypłaty odszkodowania, chyba że umowa przewiduje warunki, w których możliwe jest jej wcześniejsze rozwiązanie.

Co warte podkreślenia, jeśli pracownik przyjął nieterminowe wpłaty bez sprzeciwu, a potem kwestionował skuteczność zakazu powołując się brak wypłaty w terminie środków, to skuteczne powoływanie się na zwolnienie z zakazu konkurencji jest ryzykowne w ewentualnym sporze sądowym.

Jednostronne zwolnienie z zakazu konkurencji w przypadku, gdy umowa o zakazie konkurencji nie reguluje tej materii

Jednostronne zwolnienie z zakazu konkurencji to sytuacja, w której pracodawca decyduje się na zwolnienie byłego pracownika z obowiązku powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej. W takim przypadku pracownik ma dwie możliwości:

#1) Może nadal przestrzegać zakazu konkurencji zgodnie z treścią umowy, co oznacza, że zachowuje prawo do otrzymywania odszkodowania od pracodawcy.

#2) Może zrezygnować z przestrzegania zakazu i rozpocząć działalność konkurencyjną, co skutkuje utratą prawa do dalszego otrzymywania odszkodowania.

Takie jednostronne zwolnienie daje pracownikowi swobodę wyboru, ale jednocześnie zwalnia pracodawcę z obowiązku wypłaty odszkodowania, jeśli pracownik zdecyduje się skorzystać z możliwości prowadzenia działalności konkurencyjnej.

Jak zatem powinna wyglądać dobra umowa przewidująca zwolnienie z zakazu konkurencji?

Dobra umowa przewidująca możliwość zwolnienia z zakazu konkurencji powinna zawierać odpowiednie postanowienia umożliwiające pracodawcy uwolnienie się od obowiązku dalszej wypłaty odszkodowania:

Klauzulę o rozwiązaniu umowy za porozumieniem stron – strony powinny wyraźnie przewidzieć możliwość wcześniejszego zwolnienia z zakazu konkurencji i rozwiązania umowy za zgodnym porozumieniem, wraz ze zrzeczeniem się wzajemnych roszczeń. Bez takiego zapisu jednak porozumienie obustronne jest i tak dopuszczalne.

Postanowienie o automatycznym wygaśnięciu umowy w przypadku ziszczenia się jakiejś okoliczności – umowa może określać, że w przypadku ustania przyczyn uzasadniających zakaz konkurencji, jej postanowienia wygasają, co skutkuje zwolnieniem z zakazu konkurencji pracownika i zakończeniem obowiązku wypłaty odszkodowania dla pracodawcy.

Prawo do jednostronnego wypowiedzenia umowy przez pracodawcę – można wprowadzić możliwość wcześniejszego zwolnienia pracownika z zakazu konkurencji i rozwiązania umowy przez pracodawcę w takim i takim terminie, pod warunkiem wskazania konkretnych okoliczności uzasadniających wypowiedzenie.

Klauzulę o prawie odstąpienia – dopuszczalne jest także wprowadzenie zapisu umożliwiającego pracodawcy odstąpienie od umowy w określonych przypadkach. W takim przypadku należy również podać w umowie termin do skorzystania z tego uprawnienia. Z reguły jest to konkretny okres po wygaśnięciu umowy o pracę kiedy pracodawca może z takiego prawa odstąpienia skorzystać.

Klauzulę warunku rozwiązującego – w takim przypadku umowa automatycznie ulega rozwiązaniu po spełnieniu się określonego warunku, np. likwidacji działu, w którym pracownik był zatrudniony lub zakończenia określonego projektu.

Dzięki takim zapisom pracodawca ma możliwość elastycznego zarządzania zobowiązaniami wynikającymi z umowy o zakazie konkurencji, a jednocześnie umowa pozostaje zgodna z zasadami prawa pracy i zapewnia ochronę interesów obu stron.

Zastanawiasz się nad tym czy obecna umowa o zakazie konkurenci należycie zabezpiecza Twój interes ?  A może nie masz nadal takiej umowy w swojej firmie? Napisz, przeanalizujemy politykę poufności w Twojej firmie.

A może jesteś pracownikiem, który zastanawia się czy jego umowa jest ważna ? Napisz, przeanalizujemy Twój przypadek.

Kim jestem?

Maciej Lipiński

Jestem radcą prawnym i wieloletnim praktykiem z tematyki nieuczciwej konkurencji. Niezależnie od tego, czy jesteś pokrzywdzony czy pozwanym, oferujemy Ci profesjonalne doradztwo prawne oraz kompleksową reprezentację w procesach sądowych.

Tel.+48 502 125 029
Mail: m.lipinski@lipinskiwalczak.pl