Umowa agencyjna to szczególny rodzaj umowy cywilnoprawnej, w której agent zobowiązuje się do stałego pośredniczenia lub zawierania umów w imieniu mocodawcy. W trakcie tej współpracy  agent zdobywa cenną wiedzę na temat działalności dającego zlecenie, w tym informacje o klientach, strategiach marketingowych czy warunkach handlowych. Aby zabezpieczyć się przed potencjalnym wykorzystaniem tej wiedzy w sposób konkurencyjny, strony często wprowadzają do umowy agencyjnej zakaz konkurencji. Zakaz konkurencji w umowie agencyjnej odgrywa kluczową rolę w ochronie interesów dającego zlecenie. Jakie znaczenie ma zakaz konkurencji w kontekście umowy agencyjnej? Jakie są jego dopuszczalne granice? Jakie warunki muszą zostać spełnione, aby był on skuteczny i zgodny z obowiązującymi przepisami prawa? Czy w umowie agencyjnej trzeba przewidzieć wynagrodzenie za powstrzymywanie się od zakazu konkurencji po jej rozwiązaniu?

Autor bloga:
Maciej Lipiński
radca prawny

+48 502 125 029
m.lipinski@lipinskiwalczak.pl

Umowa agencyjna – czym jest?

Umowa agencyjna to rodzaj umowy cywilnoprawnej regulowanej przez Kodeks cywilny (artykuły 758–764). Na jej mocy agent (przyjmujący zlecenie) zobowiązuje się do stałego pośredniczenia przy zawieraniu umów na rzecz dającego zlecenie albo do zawierania ich w jego imieniu. W praktyce agent prowadzi działalność gospodarczą i działa na własny rachunek, choć w interesie i na rzecz mocodawcy. W zamian za swoje usługi agent otrzymuje wynagrodzenie z reguły w formie podstawy oraz dodatkowo ustalonej  prowizji, której wysokość zależy od wartości lub liczby zawartych umów. W przeciwieństwie do jednorazowych zleceń, umowa agencyjna zakłada długotrwałą i ciągłą współpracę między agentem a mocodawcą.

Umowa agencyjna jest często wykorzystywana w branży handlowej, zwłaszcza w sytuacjach, gdy przedsiębiorstwo chce wejść na nowe rynki lub dotrzeć do szerszego grona klientów bez konieczności zakładania własnych oddziałów. Często wykorzystywana jest m.in. w branży OZE. Dobrze dobrany agent, nierzadko dzięki swojej wiedzy i kontaktom, ułatwia mocodawcy osiągnięcie tych celów.

Warto zauważyć, że czasami umowy nazywane przez strony jako umowa zlecenia, umowa współpracy, umowa pośrednictwa handlowego czy umowa o świadczenie usług mogą w rzeczywistości spełniać kryteria umowy agencyjnej. W takich sytuacjach, pomimo innej nazwy, do zakazu konkurencji w tych umowach stosuje się przepisy właściwe dla umowy agencyjnej, a nie ogólną zasadę swobody umów. Jest to istotne, ponieważ umowa agencyjna jest szczegółowo uregulowana w zakresie zakazu konkurencji, co ma bezpośredni wpływ na prawa i obowiązki obu stron. Zakaz konkurencji w umowie agencyjnej może różnić się od zakazu konkurencji stosowanego w umowie zlecenia. Jak zatem ustalić, czy dana umowa jest umową agencyjną?

Kiedy mamy do czynienia z umową agencyjną?

Umowa agencyjna występuje wtedy, gdy spełnione są pewne kluczowe warunki, nawet jeśli strony nazwały ją inaczej. Oto główne kryteria, które wskazują na to, że mamy do czynienia z umową agencyjną:

#1) Obie strony prowadzą działalność gospodarczą: choć agent nie musi być formalnie przedsiębiorcą, przyjmuje się, że działa „w zakresie swojego przedsiębiorstwa”, co w praktyce oznacza, że obie strony prowadzą działalność gospodarczą;

#2) Stałość współpracy: Agent wykonuje swoje obowiązki w sposób ciągły i regularny, a nie jednorazowy. Stałe pośrednictwo czy zawieranie umów w imieniu dającego zlecenie jest kluczowym elementem tej umowy;

#3) Zakres obowiązków agenta: Agent może być zobowiązany do pośredniczenia przy zawieraniu umów z klientami dającego zlecenie (gdzie umowy są zawierane bezpośrednio między dającym zlecenie a klientem) lub do zawierania tych umów w imieniu dającego zlecenie;

#4) Wynagrodzenie: Agent otrzymuje wynagrodzenie za swoje usługi, które nie musi być nazywane prowizją. Ważne jest jednak, że istnieje ustalona forma zapłaty za wykonane czynności.

Jeśli umowa spełnia powyższe kryteria, istnieje duże prawdopodobieństwo, że jest to umowa agencyjna, niezależnie od jej nazwy.

Zakres zakazu konkurencji w umowie agencyjnej

Zakaz konkurencji w umowie agencyjnej jest stosowany w celu ochrony interesów dającego zlecenie (mocodawcy). Pozwala on zabezpieczyć się przed sytuacją, w której agent mógłby wykorzystać zdobytą podczas współpracy wiedzę, kontakty czy informacje handlowe do prowadzenia działalności konkurencyjnej wobec mocodawcy. Zasadniczo, by taki zakaz konkurencji w umowie agencyjnej był skuteczny potrzebne jest wskazanie:

#1) Obszaru działalności agenta – ograniczenie to co do zasady może dotyczyć wyłącznie grupy klientów lub obszaru geograficznego objętych dotychczasową działalnością agenta. Analogicznie może ono dotyczyć również tylko i wyłącznie towarów i usług objętych umową agencyjną;

#2) Okresu obowiązywania – zakaz konkurencji w umowie agencyjnej nie może być zastrzeżony na okres dłuższy niż dwa lata od momentu rozwiązania umowy;

#3) Wynagrodzenia za zakaz konkurencji – za czas, w którym agent objęty był zakazem konkurencji należy mu się wynagrodzenie, chyba że umowa stanowi inaczej. Umowa zatem może przewidywać wyłączenie z obowiązku wypłaty wynagrodzenia.

Wynagrodzenie za zakaz konkurencji w umowie agencyjnej

W ramach zakazu konkurencji w umowie agencyjnej, dający zlecenie jest zobowiązany do wypłacania agentowi odpowiedniego wynagrodzenia za ograniczenie prowadzenia działalności konkurencyjnej w okresie trwania umowy. Wysokość należnego agentowi wynagrodzenia może być wpisana w umowę, ale nie musi. Nie oznacza to jednak, że go nie ma. Obowiązek wypłaty wynagrodzenia agentowi nie występuje tylko jeśli 1) strony umowy ustalą inaczej lub gdy 2) umowa agencyjna zostanie rozwiązana z przyczyn leżących po stronie agenta. Oznacza to, że wynagrodzenie za zakaz konkurencji jest domyślnym elementem umowy, który powinien być realizowany z racji zawarcia w niej zakazu konkurencji.

Brak wskazania wynagrodzenia agenta w umowie

Brak wypłaty wynagrodzenia agentowi jest możliwy, co do zasady, tylko gdy strony wyłączyły ten obowiązek w umowie. Brak wskazania w umowie wynagrodzenia należnego agentowi nie zwalnia mocodawcy z wypłaty wynagrodzenia. Jak oblicza się jego wysokość?

Jeśli wysokość wynagrodzenia należnego agentowi za powstrzymanie się od działalności konkurencyjnej nie została określona w umowie, to agentowi należy się wynagrodzenie za ten czas. Wynagrodzenie to musi być proporcjonalne do korzyści osiągniętych przez mocodawcę w czasie ograniczenia działalności konkurencyjnej agenta. Sposobów  obliczenie wysokości wynagrodzenia należnego agentowi może być wiele, w zależności od formy wynagrodzenia, które agent pobierał w ramach umowy. Wysokość wynagrodzenia należnego agentowi może opierać się np.  na „zaoszczędzonej” przez mocodawcę prowizji, która w normalnych warunkach powinna być wypłacona agentowi lub przynajmniej jej części. Wynagrodzenie takie zwykle ustala się w relacji do długości okresu, przez który agent ma zakaz prowadzenia działalności konkurencyjnej.

Odwołanie zakazu konkurencji przez dającego zlecenie

Co do zasady, tylko dający zlecenie może odwołać zakaz konkurencji, ale możliwość ta jest obwarowana kilkoma istotnymi warunkami:

#1) Termin odwołania – odwołanie zakazu konkurencji może nastąpić wyłącznie do dnia rozwiązania umowy agencyjnej. Po zakończeniu umowy taka opcja co do zasady nie jest już dostępna.

#2) Forma odwołania – odwołanie zakazu konkurencji musi być dokonane w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Oznacza to, że brak pisemnej formy powoduje, że odwołanie nie jest skuteczne.

#3) Termin wypłaty wynagrodzenia – dopiero po upływie sześciu miesięcy od chwili odwołania zakazu konkurencji, dający zlecenie zostaje zwolniony z obowiązku wypłaty wynagrodzenia agentowi. Oznacza to, że jeśli odwołanie nastąpi co najmniej sześć miesięcy przed zakończeniem umowy agencyjnej, mocodawca nie musi wypłacać wynagrodzenia za okres po jej rozwiązaniu.

Dający zlecenie (zleceniodawca, zlecający) musi wyraźnie poinformować agenta o zniesieniu zakazu konkurencji. Powinno to być zrobione w formie pisemnej, aby uniknąć nieporozumień lub późniejszych roszczeń.

Pamiętaj, że odwołanie ma natychmiastowy skutek wobec agenta. Od momentu odwołania agent nie jest już związany zakazem konkurencji i może podejmować działalność konkurencyjną względem mocodawcy (dającego zlecenie).

Wypowiedzenie zakazu konkurencji przez agenta

Zasadniczo, agent nie może odwołać zakazu konkurencji. Może natomiast zwolnić się z obowiązku powstrzymywania się od działalności konkurencyjnej. Jest to możliwe tylko i wyłącznie w sytuacji, gdy wynika to wprost z umowy lub gdy pojawią się okoliczności pozwalające mu na wypowiedzenie umowy z winy dającego zlecenie. Jeśli agent chciałby zmienić warunki zakazu może to również uczynić w drodze negocjacji lub dodatkowego porozumienia z mocodawcą.

Kim jestem?

Maciej Lipiński

Jestem radcą prawnym i wieloletnim praktykiem z tematyki nieuczciwej konkurencji. Niezależnie od tego, czy jesteś pokrzywdzony czy pozwanym, oferujemy Ci profesjonalne doradztwo prawne oraz kompleksową reprezentację w procesach sądowych.

Tel.+48 502 125 029
Mail: m.lipinski@lipinskiwalczak.pl