Osoby, w których ręce powierza się majątek przedsiębiorstwa, a także obsługę bieżącego funkcjonowania firmy, darzone są zwykle ogromnym zaufaniem ze strony inwestorów, właścicieli czy zarządu. Niestety, w praktyce obrotu często  zdarza się, że prowadzone przez nich działania i podejmowane decyzje nie tylko nie rozwijają przedsiębiorstwa, ale wręcz mu szkodzą. Nierzadko są to niestety również działania celowe, determinowane przez wiele zależności i ukierunkowane na konkretne cele. Z drugiej jednak strony, przedsiębiorcy, a także managerowie, każdego dnia, z  każdą kolejną decyzją podejmują ryzyko biznesowe i ekonomiczne. Nie każda „zła” decyzja jest przecież celowym działaniem na szkodę firmy.

Kiedy zatem zła decyzja zarządcza może być uznana za działanie na szkodę spółki? Jakie są kary za działanie na szkodę firmy?

Autor bloga:
Maciej Lipiński
radca prawny

+48 502 125 029
m.lipinski@lipinskiwalczak.pl

Czym jest działanie na szkodę spółki?

W najbardziej ogólnym ujęciu, działaniem na szkodę spółki jest takie działanie osoby zobowiązanej do prowadzenia spraw majątkowych przedsiębiorstwa, które skutkuje szkodą w jego majątku lub generuje niebezpieczeństwo wystąpienia takiej szkody. Pod ocenę podchodzi bowiem zarówno szkoda, która wystąpiła, a którą zwykle można wyrazić w konkretnej kwocie, jak i szkodliwa decyzja , której skutki jeszcze nie wystąpiły.  Brak szkody materialnej nie oznacza, że musimy na nią bezradnie czekać, by dochodzić roszczeń. Czy zatem  manager musi obawiać się  skutków każdej swojej niewłaściwej decyzji, które to skutki mogą się przecież pojawić się dopiero w późniejszych latach? Oczywiście nie.

Decyzja z opóźnionym zapłonem

Skoro już na wstępie poruszyliśmy ten wątek, to jest to dobre miejsce by go rozwinąć. Ocena podjętej decyzji tylko z perspektywy jej ostatecznego skutku, wyłączałaby  możliwość prawną ich przeciwdziałania, zmuszając tym samym do podążania „złą ścieżką” przez lata, czyli aż do momentu, w którym wreszcie sprawa dojrzałaby do rozstrzygnięcia przed sądem.

Stąd nie jest to jedyna racjonalna droga. Coraz częściej dochodzi się odpowiedzialności za decyzje, która nie mieści się w ramach dopuszczalnego ryzyka gospodarczego.  Nie chodzi zatem o sam skutek co do racjonalność działań i decyzji. Nawet najbardziej uzasadnione i na pozór racjonalne  działanie może bowiem dać odwrotny od zamierzonego skutek ekonomiczny. Nie tylko z winy decydenta np. braku  wiedzy, ale za sprawą wszystkich okoliczności, które uległy w miedzy czasie zmianie, czy też działalności osób trzecich, która przesądziła o skuteczności wydanej decyzji.

Ocena szkody z perspektywy racjonalności decyzji, czyli mówiąc wprost z perspektywy tego, czy na podstawie aktualnej wiedzy i świadomości okoliczności danego działania można było uznać za racjonalne czy też nie, wydaje się zatem logiczna.

Działanie na szkodę spółki wiele ma imion

Działanie na szkodę spółki to zarówno przestępstwo nadużycia uprawnień jak i niedopełnienie obowiązków.

Nadużycie uprawnień – to działanie, które znajduje się poza formalnymi granicami przyznanych kompetencji lub działanie sprzeczne z celem wydanych uprawnień. Nadużycie uprawnień ma miejsce, gdy osoba wykorzystuje swoje stanowisko, rolę lub władzę w sposób, który jest niezgodny z jej obowiązkami lub zasadami etyki. Może to obejmować sytuacje, w których osoba korzysta z uprawnień lub zasobów firmy do osobistych korzyści; podejmuje decyzje, które służą jej osobistym interesom kosztem interesów firmy; wykorzystuje swoją władzę do nacisku na innych w celu zyskania nieuczciwej korzyści; podejmuje działania, które są wyraźnie w konflikcie z zasadami i polityką firmy.

Niedopełnienie obowiązków – zaniechanie czynności, do których ktoś był zobowiązany lub też ich nienależyte wykonanie. Niedopełnienie obowiązków oznacza, że osoba nie wykonuje swoich zadań lub odpowiedzialności zgodnie z oczekiwaniami lub wymaganiami. W kontekście biznesowym lub korporacyjnym, może to dotyczyć różnych ról i obowiązków, włączając w to dyrektorów, menedżerów, pracowników i innych członków organizacji. Przykładowo, dyrektor spółki ma obowiązek dbać o interesy spółki. Jeżeli nie wykonuje tego obowiązku adekwatnie, na przykład przez podejmowanie decyzji niezgodnych z interesem spółki, jest to niedopełnienie obowiązków.

Finalnie działaniem na szkodę spółki będzie zatem zarówno prowadzenie działalności konkurencyjnej przez członka zarządu, jak i niepłacenie podatków, brak terminowego wnioskowania o upadłość, fałszowanie danych o stanie firmy, kupno dużej ilości wadliwego towaru (wiedząc o jego wadliwości), ale i brak zakupu towaru, który oferowany był po korzystnej cenie. Katalog jest bardzo długi.

Kto ponosi odpowiedzialność za działanie na szkodę spółki (nadużycie zaufania)?

Zgodnie z art. 296 § 1 k.k. odpowiedzialności karnej będzie podlegała osoba, która jest obowiązana na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. Jest to więc osoba, która ma za zadanie nie tylko chronić, ale przede wszystkim pomnażać majątek firmy i zapewniać jej rozwój. Przepis ten za sprawcę szkody w spółce uznaje osobę, która ma możliwość wyboru jednego rozwiązania z co najmniej kilku dopuszczalnych rozwiązań. Co szczególnie ciekawe, nie musi to być decyzja podejmowana w pojedynkę. Jak wynika z wyroku Sądu Najwyższego z dnia 3 lipca 2019 roku, V KK 256/18, konieczność współdziałania w procesie podejmowania decyzji z innym podmiotem nie wyklucza odpowiedzialności z art. 296 k.k.

Odpowiedzialność za działanie na szkodę spółki dotyczy zatem zarówno członka zarządu, wspólnika, jak i jednoosobowego przedsiębiorcę czy pracownika. Przeanalizujmy to po kolei.

Członek zarządu spółki

Zgodnie z kodeksem spółek handlowych, członek zarządu odpowiada wobec spółki za szkodę wyrządzoną swoim działaniem lub zaniechaniem. By to jednak nastąpiło, muszą zatem zostać spełnione łącznie następujące przesłanki:

#1. działanie lub zaniechanie członka zarządu sprzeczne z prawem lub z umową spółki;

#2. orzeczona jest wina członka zarządu;

#3. wystąpienie szkody po stronie spółki;

Musi oczywiście dojść do bezprawnego działania lub zaniechania.

Tak jak to już wcześniej stwierdziliśmy, prowadzenie biznesu nieodzownie wiąże się z ryzykiem gospodarczym. Im większa inwestycja tym większe ryzyko.  Kluczowy partner biznesowy upadnie, kluczowy klient stanie się niewypłacalny itd. Stąd też przesłanką odpowiedzialności członka zarządu za szkodę spółki jest w pierwszej kolejności bezprawność postępowania. Jeśli działania lub zaniechania członka zarządu, w wyniku których wystąpiła szkoda, są niezgodne z prawem lub umową spółki, to członek zarządu może być pociągnięty do odpowiedzialności za tę szkodę.

Co szczególnie warte podkreślenia, zasada swobody umów sprawia, że w umowie spółki mogą znajdować się surowsze  zasady w zakresie naruszenia bezprawności postępowania członka zarządu. Innymi słowy, działanie może nie naruszać przepisów prawa, ale naruszać postanowienia umowy. Złamanie takiego postanowienia umowy, pomimo iż formalnie nie jest niezgodne z zapisami ustawy, to jednak może być uznane i tak za bezprawne.

Wystąpienie szkody po stronie spółki

Pojęcie szkody różni się w zależności od rodzaju podmiotu decyzyjnego. Inaczej rozumiana jest szkoda w kontekście pracownika, inaczej w kontekście managera, jeszcze inaczej w odniesieniu do członka zarządu. W przypadku ostatniego z nich szkoda rozumiana jest zarówno jako szkoda rzeczywista, jak i utracone korzyści.

Związek przyczynowy

Ażeby pociągnąć do odpowiedzialności musi wystąpić  związek przyczynowy między zachowaniem  członków zarządu a wystąpieniem szkody. Oceniając czy takowy wystąpił  kluczowe jest pytanie – czy szkoda wystąpiłaby nawet gdyby dane zachowanie lub zaniechanie członka zarządu nie miało miejsca?

Przedsiębiorca a szkoda w przedsiębiorstwie

Choć wydaje się to mało prawdopodobne, to do odpowiedzialności za szkodę w firmie pociągnięty może zostać również jednoosobowy przedsiębiorca. Zwykle ma to miejsce wtedy, gdy występują niezaspokojeni wierzyciele.  Jeśli zatem działalność jednoosobowego przedsiębiorcy niesie za sobą negatywne skutki dla zaspokojenia wierzycieli, to może to podchodzić pod znamiona  art. 296 k.k.

Pracownik

Postanowiliśmy, że potraktujemy temat całościowo, a zatem omówimy również  odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną pracodawcy przez pracownika. Zaczynając od początku, odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy wynika z art. 114 Kodeksu pracy. Na mocy tego przepisu pracownik ponosi odpowiedzialność materialną za szkodę wynikającą z  niewykonania lub nienależytego wykonana swoich obowiązków. Na wysokość odszkodowania ma niewątpliwie  wpływ to, czy szkoda ta została wyrządzona umyślnie czy też nieumyślnie. Jeśli szkoda jest wynikiem nieumyślnych działań to od pracodawca rościć może odszkodowanie do kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia pracownika. Jeżeli jednak szkoda została wyrządzona umyślnie, pracownik zobowiązany jest do naprawienia szkody w całości.

Pracodawcy, którzy chcą potrącać karę z wynagrodzenia wypłacanego pracownikowi, pamiętać muszą, że odpowiedzialność materialna pracownika wymaga podpisania przez niego oświadczenia w tym zakresie. Tylko oświadczenie daje pracodawcy prawo do umniejszania wysokości wynagrodzenia np. o raty na poczet szkody wyrządzonej przez niego na powierzonym mu mieniu.

Jaka kara za działanie na szkodę spółki?

Kara za działanie na szkodę spółki różni się, co do zasady, w zależności od tego czy jest to działanie umyślne, nieumyślne oraz od wielkości straty poniesionej przez spółkę na skutek działania na szkodę spółki.

Artykuł  296 Kodeksu karnego przewiduje na sprawcę znacznej szkody majątkowej karę od 3 miesięcy do nawet 5 lat pozbawienia wolności. Jednak już samo spowodowanie bezpośredniego niebezpieczeństwa wyrządzenia znacznej szkody majątkowej podlega karze do 3 lat pozbawienia wolności. Pod warunkiem, że sprawca kary działa w umyślnie. Wyższy wymiar kary przewidziany jest za szkodę wyrządzoną w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, grozi za to kara od 6 miesięcy do nawet 6 lat więzienia.  Jeśli sprawca działa nieumyślnie grozi mu do 3 lat pozbawienia wolności. Na koniec warto wiedzieć, że rozmiar szkody może być określony mianem „wielkiego”. Gdy tak się stanie sprawca szkody zagrożony jest karą pozbawienia wolności nawet do 10 lat. Wyjątkiem jest tu „wielka” szkoda, która zaistniałą w wyniku nieumyślnego działania. Obniża to wysokość maksymalną kary pozbawienia wolności z 10 do 3 lat.

Dodatkowo, w każdym z powyższych przypadków, gdy osoba skazana jest za przestępstwo z art. 296 Kodeksu karnego, sąd może także orzec zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej.

Po co mi adwokat lub radca prawny?

Jak można wyczytać między wierszami tego artykułu, sprawy o działanie na szkodę spółki nie należą do prostych. Kluczowe są okoliczności podejmowanych decyzji. Ich ustalenie wymaga często udziału biegłych, powołanych do oceny okoliczności. Czas oczekiwania na ich opinie wydłuża czas trwania sprawy. Adwokat lub radca prawny wyspecjalizowany w prawie konkurencji może w tym czasie pomóc pokrzywdzonemu chronić jego prawa, a przez to także zabezpieczyć jego majątek, zaś osobie niewinnej często umożliwić oczyszczenie z zarzutów.

W razie zainteresowania proszę o kontakt.

Kim jestem?

Maciej Lipiński

Jestem radcą prawnym i wieloletnim praktykiem z tematyki nieuczciwej konkurencji. Niezależnie od tego, czy jesteś pokrzywdzony czy pozwanym, oferujemy Ci profesjonalne doradztwo prawne oraz kompleksową reprezentację w procesach sądowych.

Tel.+48 502 125 029
Mail: m.lipinski@lipinskiwalczak.pl