Stałe podnoszenie efektywności sprzedaży, to dziś bardzo istotne zadanie każdego pragnącego rozwijać się przedsiębiorstwa. Działy marketingu i sprzedaży sięgają po coraz to bardziej wyszukane modele sprzedaży ratalnej, subskrypcji, przedsprzedaży, czy preselekcyjnej, by maksymalizować zyski. Potrzeba ciągłego podnoszenia przychodów nakłada na przedsiębiorstwa obowiązek nieustannego poszukiwania rozwiązań. Gdy znane formuły się wyczerpią sięga się zatem po te coraz bardziej niszowe, nierzadko na granicy prawa, a często wręcz uważane za niezgodne z prawem. Doskonałym przykładem jest sprzedaż lawinowa. Mimo, że często mylona jest z piramidą finansową, może być w pełni dopuszczalnym przez prawo modelem sprzedaży bezpośredniej. Czy każda forma sprzedaży lawinowej jest zabroniona? Kiedy sprzedaż lawinowa jest dozwolona na gruncie polskiego prawa, a kiedy takie praktyki uznawane są za czyn nieuczciwej konkurencji?

Autor bloga:
Maciej Lipiński
radca prawny

+48 502 125 029
m.lipinski@lipinskiwalczak.pl

Czym jest sprzedaż lawinowa?

W Polsce sprzedaż lawinowa spotykana jest najczęściej w branży kosmetycznej, czy księgarsko-wydawniczej. Nazwa ta powstała na kanwie przepisów ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, która wskazuje sprzedaż lawinową jako jeden z czynów zabronionych. W dużym skrócie, jest to model sprzedaży towarów lub usług, w ramach którego obiecuje się nabywcom uzyskanie atrakcyjnych korzyści materialnych w zamian za nakłonienie innych osób do dokonania takich samych transakcji.

Dlaczego sprzedaż lawinowa jest zabroniona przez prawo?

Na kanwie tych samych przepisów, sprzedaż lawinowa jest uznawana jako:

#1) Czyn nieuczciwej konkurencji

Zgodnie z art. 17c ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, czynem nieuczciwej konkurencji jest organizowanie systemu sprzedaży lawinowej, polegającego na proponowaniu nabywania towarów lub usług poprzez składanie nabywcom tych towarów lub usług obietnicy uzyskania korzyści materialnych w zamian za nakłonienie innych osób do dokonania takich samych transakcji.

#2) Przestępstwo

Zgodnie z art. 24a., odpowiedzialność za organizację lub kierowanie systemem sprzedaży lawinowej. Kto organizuje system sprzedaży lawinowej lub takim systemem kieruje, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

#3) Praktyka naruszająca zbiorowych interesów konsumentów

Zgodnie z art.  24 ust.2 pkt. 3, zakazane jest stosowanie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów rozumie się godzące w nie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami zachowanie przedsiębiorcy, w szczególności: (..) nieuczciwe praktyki rynkowe lub czyny nieuczciwej konkurencji.

Istota sprzedaży lawinowej

Definicja sprzedaży lawinowej wydaje się dość ogólna. Rozłóżmy ją zatem na czynniki pierwsze.

• Nowe osoby

Istotą systemu sprzedaży lawinowej lub jak kto woli umów lawinowych jest ciągła konieczność wprowadzania do systemu nowych uczestników. To na nich opiera się system gratyfikacji i to od nich zależny jest zysk. Uczestnikiem staje się osoba, która dokona zakupu towarów i usług oferowanych w systemie. Osoby te następnie uzyskują podobne korzyści materialne w skutek nakłonienia kolejnych osób do udziału w systemie i tak dalej i dalej…

• Obietnica zysku

Uczestnik, który nakłoni inne osoby (innych uczestników) do zakupu, może liczyć na korzyść majątkową, zwykle pieniądze, bon lub zniżkę. Uzyska ją jednak tylko i wyłącznie w sytuacji, gdy spełni określony przez organizatora systemu warunek. Wypłata zysku uczestnikowi uzależniona jest więc od tego czy aktywnie buduje on system sprzedaży.

• Powtarzalność formuły

Kluczem w ocenie legalności systemu sprzedaży jest również jego charakterystyczna konstrukcja. Warunkiem uzyskania zysków jest powtarzalność formuły, opartej na zysku z werbowania kolejnych uczestników.

Co ważne, bezprawne jest już samo organizowanie systemu umów lawinowych. System ten nie musi działać w praktyce, a mimo to jego organizator może zostać posądzony  o bezprawne działanie.

Nie chodzi tylko o pieniądze…

System sprzedaży lawinowej opiera się na korzyści materialnej, ale korzyść ta nie musi być wyrażona w pieniądzu wypłacanym do tzw. ręki uczestnika. Korzyścią może być również:

>> obniżenie ceny towaru lub usługi

>> uzyskanie premii

>> uzyskanie innych rzeczy lub świadczeń np. przedmiotów lub usług

Wartość korzyści nie ma znaczenia

Warto w tym momencie nadmienić, że na tzw. okoliczności łagodzące, nie ma znaczenia wartość korzyści jakie uzyskują uczestnicy w systemie sprzedaży lawinowej. Korzyść może być zarówno rażąco niska, w porównaniu z ceną nabywanej usługi lub towaru, ale może też ją przewyższać. Dodatkowo, korzyści te mogą być różne dla różnych uczestników.

Odpowiedzialność za sprzedaż lawinową

Karą za sprzedaż lawinowej ponosić będzie jej organizator lub zarządca. Za organizację systemu sprzedaży lawinowej niezgodnej z prawem, jak i z jego kierowanie, grozi kara pozbawienia wolności o 6 do 8 lat.

Z racji, że sprzedaż lawinowa naruszać może zbiorowe interesy konsumentów, praktyka taka, decyzją UOKIK może zostać obłożona karą w wysokości nawet do 10% obrotów.

Sprzedaż lawinowa dozwolona dla przedsiębiorców

Jak wynika z literalnej wykładni przytoczonego na wstępie przepisu, zakaz organizowania systemu sprzedaży lawinowej obejmuje sytuacje, gdy jego uczestnikami są osoby fizyczne, a nie przedsiębiorcy. Na oznaczenie uczestnika systemu sprzedaży lawinowej ustawodawca dwukrotnie bowiem posłużył się wyrazem „osoba”.

Kiedy sprzedaż lawinowa będzie zgodna z prawem?

Powoli dochodzimy zatem do najbardziej istotnego pytania, które nurtuje osoby projektujące systemy sprzedaży w przedsiębiorstwach. Kiedy sprzedaż lawinowa będzie zgodna z prawem? Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji dopuszcza organizowanie i procedowanie w ramach sprzedaży lawinowej w razie łącznego spełnienia się dwóch przesłanek wymienionych w art. 17c ust. 2 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

Po pierwsze, korzyści uzyskiwane z uczestniczenia w systemie pochodzić mogą ze środków uzyskiwanych ze sprzedaży dóbr i usług, ale ich cena nie może rażąco przekraczać wartości rynkowej tych dóbr i usług.

Po drugie, organizator systemu sprzedaży lawinowej musi dopuścić możliwość zwrotu towarów pełnowartościowych, nabytych w ciągu 6 miesięcy, po cenie co najmniej 90% ceny zakupu, towarów pełnowartościowych

Warto przy tym nadmienić, że obowiązek zakupu zwracanych towarów dotyczy tych tylko towarów, które zostały nabyte bezpośrednio od organizatora (tzn. nie obejmuje on towarów rozprowadzonych między uczestnikami). A dodatkowo, zwrot możliwy jest tylko we wskazanym okresie, jaki upłynął od pierwotnej sprzedaży.

Przy spełnieniu zatem ww. przesłanek ustawowych, sprzedaż lawinowa  jest dozwolona i nie stanowi zagrożenia dla konsumentów czy też uczestników systemu.

Sprzedaż lawinowa a piramida finansowa

Często bywa mylone, że sprzedaż lawinowa to nie to samo co  tzw. piramidy finansowe, które są zabronione przez polskie prawo. Faktycznie, można twierdzić, że pewnego rodzaju sprzedaż lawinowa może być traktowana jako piramida finansowa, ale nie jest to co do zasady pojęcie tożsame. Nie każda sprzedaż lawinowa będzie piramidą finansową.

Piramida finansowa w czystej postaci sprowadza się do struktury, w której zysk danej osoby zależy od wpłat osób znajdujących się niżej w strukturze. Posiłkując się stanowiskiem komentatorów, działalność piramidy polega zatem na obiecywaniu zysków uczestnikom, przede wszystkim za zwerbowanie do udziału w tej strukturze nowych osób, niż świadczenie rzeczywistych usług inwestycyjnych (Marcin Pachucki, „Piramidy i inne oszustwa na rynku finansowym”, 2012 komisja Nadzoru Finansowego, ISSN 978-83-63380-00-7).

Z kolei sprzedaż lawinowa, w swej nielegalnej wersji, to działalność polegająca na budowaniu organizacji, w której mnóstwo osób sprzedaje niewiele produktów, liczy się bowiem głownie fakt, jak wiele kupuje dla siebie.

Jak zatem widzimy, również sprzedaż lawinowa, może być przeprowadzona w sposób zgodny z przepisami prawa polskiego, z dala od kar i roszczeń osób trzecich. Organizując system sprzedaży, który sięga po mechanizmy zbieżne ze sprzedażą lawinową, warto bardzo precyzyjnie określić jej zasady, w myśl powyższych wskazań, by wykorzystać ją lako legalne narzędzie zwiększania zysku ze sprzedaży usług i produktów.

W razie zainteresowania proszę o kontakt.

Kim jestem?

Maciej Lipiński

Jestem radcą prawnym i wieloletnim praktykiem z tematyki nieuczciwej konkurencji. Niezależnie od tego, czy jesteś pokrzywdzony czy pozwanym, oferujemy Ci profesjonalne doradztwo prawne oraz kompleksową reprezentację w procesach sądowych.

Tel.+48 502 125 029
Mail: m.lipinski@lipinskiwalczak.pl